Stanowisko NRL w sprawie projektu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
| Tagi: | projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, przymus bezpośredni, szpital psychiatryczny, psychiatra |
Naczelna Rada Lekarska przekazała swoje uwagi dotyczące zmian zaproponowanych przez Ministerstwo Zdrowia w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Medycy popierają zmianę w określeniach osób z zaburzeniami psychicznymi, ale wątpliwości budzą m.in. zasady przeprowadzania i dokumentowania kontroli osobistej w szpitalu psychiatrycznym oraz zmiany w zakresie przedłużenia stosowania przymusu bezpośredniego.
NIL poinformował, że prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej po zapoznaniu się z projektem ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego oraz niektórych innych ustaw, przekazanym przy piśmie podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia Katarzyny Kęckiej z 6 października 2025 r. (znak: ZPP.0210.4.2025.DL) przedstawiło swoje stanowisko odnośnie do przedmiotowego projektu.
Odstąpienie od stosowania dotychczasowych określeń osób z zaburzeniami psychicznymi
W ocenie prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej zasadna jest zmiana w art. 3 pkt 1 ustawy polegająca na odstąpieniu od stosowania w definicji osoby z zaburzeniami psychicznymi określeń „osoba chora psychicznie” i „osoba upośledzona umysłowo”. Jak podkreśla NIL, na poparcie zasługuje zastąpienie tych pojęć odpowiednio określeniami „osoba z zaburzeniami psychotycznymi” oraz „osoba z niepełnosprawnością intelektualną”. Dotychczasowa terminologia zawarta w art. 3 pkt 1 ustawy jest archaiczna i niepotrzebnie przyczynia się do stygmatyzacji osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi.
Naturalną konsekwencją rezygnacji ze stosowania określeń „osoba chora psychicznie” i „osoba upośledzona umysłowo” jest zmiana wielu przepisów ustawy, które posługiwały się tymi pojęciami.
Uregulowanie zasad przeprowadzania i dokumentowania kontroli osobistej w szpitalu psychiatrycznym
Jak dalej czytamy w stanowisku, na poparcie zasługuje uregulowanie na poziomie przepisów rangi ustawowej zasad przeprowadzania i dokumentowania kontroli osobistej w szpitalu psychiatrycznym (dodawany art. 18g ustawy o ochronie zdrowia psychicznego) oraz zasad przeprowadzania kontroli pobieżnej (dodawany art. 18h ustawy o ochronie zdrowia psychicznego). Środowisko lekarzy psychiatrów zgłasza potrzebę uregulowania tego zagadnienia na poziomie przepisów rangi ustawowej.
NIL zgłasza jednak zastrzeżenia do projektowanego art. 18g ust. 3 ustawy wskazującego, że „Kontrolę osobistą przeprowadzają co najmniej dwie osoby tej samej płci co osoba kontrolowana, upoważnione przez kierownika szpitala psychiatrycznego, podczas nieobecności osób postronnych i osób odmiennej płci, oraz w miejscu niedostępnym w czasie przeprowadzania kontroli dla osób postronnych. W kontroli osobistej uczestniczy osoba wykonująca zawód medyczny”. Takie uregulowanie liczby i płci osób wykonujących kontrolę jest niemożliwe do wykonania na mniejszych oddziałach psychiatrycznych – zauważa NIL
W stanowisku zaznaczono także, że odnośnie do projektowanego art. 18g ust. 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, który przewiduje, że zarządzenie o przeprowadzeniu kontroli osobistej wydaje kierownik szpitala psychiatrycznego albo osoba przez niego upoważniona, należy wskazać, że przepis powinien wyraźnie dopuszczać wydanie zarządzenia wyprzedzająco w stosunku do pewnych grup pacjentów, np. w odniesieniu do wszystkich przyjmowanych do szpitala psychiatrycznego z myślami samobójczymi – w takim przypadku weryfikacja służy ustaleniu, czy pacjent nie ma przy sobie niebezpiecznych przedmiotów, leków czy narkotyków.
Nowelizacja w zakresie przedłużenia stosowania przymusu bezpośredniego
W nowelizowanym art. 18a 10 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przewiduje się, że „Przedłużenie stosowania przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji na każdy z kolejnych okresów, o których mowa w ust. 8 i 9, wymaga uzyskania opinii innego lekarza”. Zmiana sformułowania z „innego lekarza psychiatrę” na „innego lekarza” budzi wątpliwości. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej proponuje, aby lekarzem wydającym opinię o przedłużeniu stosowania przymusu bezpośredniego był inny lekarz specjalista.
Zastrzeżenia wobec rozbudowanych opisów funkcjonowania pacjenta
Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej zgłasza także zastrzeżenia wobec proponowanego brzmienia art. 23 i art. 24 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. W przepisach tych zrezygnowano z odwołania się do kategorii choroby psychicznej, nie użyto także wprowadzonego w to miejsce określenia „zaburzeń psychotycznych” i zastąpiono je rozbudowanym opisem funkcjonowania pacjenta. Zdaniem NRL powoduje to pogorszenie czytelności przepisów i utrudnienie w ich stosowaniu.
W piśmie znalazła się też negatywna opinia dotycząca zmiany w art. 23 ust. 2 ustawy stanowiącym, że „O przyjęciu do szpitala osoby, o której mowa w ust. 1, decyduje lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu opinii drugiego lekarza albo psychologa”. Nie ma dostatecznego uzasadnienia dla złagodzenia przepisów poprzez rezygnację z wymogu wydania opinii przez lekarza psychiatrę. Przyjęcie proponowanej zmiany art. 23 ust. 2 ustawy może usankcjonować nieprawidłową sytuację, w której na oddziałach psychiatrycznych w czasie dyżuru nie ma lekarzy specjalistów – podkreślono.
Nie dla możliwości przymusowej hospitalizacji osób ze wszystkimi zaburzeniami psychicznymi
Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej zgłasza zastrzeżenia wobec projektowanego art. 29 ust. 1 ustawy, gdzie wskazuje się, że do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody wymaganej w art. 22, osoba z zaburzeniami psychicznymi, zamiast dotychczasowego „osoba chora psychicznie”. Jak czytamy, taka zmiana ma charakter zasadniczy, a możliwość przymusowej hospitalizacji wszystkich zaburzeń psychicznych, a nie tylko zaburzeń psychotycznych, rodzi obawy zarówno dotyczące nadmiernej ingerencji w autonomię pacjentów, jak i przeciążenia oddziałów psychiatrycznych, które mogą zostać zobowiązane do hospitalizowania osób, którym nie są w stanie pomóc.
To samo zastrzeżenie dotyczy art. 38 ustawy. Sprzeciw prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej budzą przepisy ustawy, w których w miejsce dotychczas stosowanego określenia „ordynator (lekarz kierujący oddziałem)” pozostawia się jedynie określenie „lekarz kierujący oddziałem”. Zgodnie z art. 49 ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności leczniczej oddziałem szpitalnym może kierować ordynator – nie ma zatem żadnego uzasadnienia, aby pojęcie ordynatora wykreślać z brzmienia prawidłowo skonstruowanych obecnych przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Dalsze uwagi, zarówno popierające jak i negujące proponowane zmiany w ustawie znajdują się w pełnym tekście stanowiska NRL, które jest dostępne tutaj: stanowisko NRL w sprawie ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego oraz niektórych innych ustaw.
