Za mało pielęgniarek na oddziałach – kto za to odpowiada

Publikujemy stanowisko konsultant wojewódzkiej z Łódzkiego w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki Małgorzaty Pniak – pochodzi ono z Biuletynu Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych z Łodzi 5–6/2025.

Ekspertka odpowiada na pytania:

• Kto odpowiada za zabezpieczenie pacjentów we właściwą obsadę pielęgniarską w oddziałach szpitalnych?
• Jakie przepisy prawa regulują obsadę pielęgniarską na oddziałach anestezjologii i intensywnej terapii?

– Mimo wielu regulacji dotyczących norm zatrudnienia i obsady pielęgniarskiej nadal, nader często, zdarzają się sytuacje, w których mamy do czynienia z niewystarczającą liczbą pielęgniarek na dyżurach, kiedy to jedna pracownica sprawuje opiekę nad kilkunastoma lub nawet ponad dwudziestoma pacjentami. Zwracam uwagę na to, że zezwolenie na takie ustawienie harmonogramu pracy uniemożliwia zapewnienie właściwej opieki i szybkiej reakcji, na przykład w stanach nagłych, takich jak pogorszenie stanu pacjenta, nagłe zatrzymanie krążenia czy upadki. Brak odpowiedniej liczby personelu pielęgniarskiego prowadzi do przeciążenia, zwiększa ryzyko popełnienia błędów, a to może skutkować konsekwencjami prawnymi dla placówki oraz personelu pielęgniarskiego. Ponadto, zgodnie z ustawą o prawach pacjenta, szpital jest zobowiązany do zapewnienia personelu gwarantującego bezpieczeństwo chorych. Poruszony problem niewystarczającej obsady pielęgniarskiej na dyżurach dotyczy nie tylko oddziałów zachowawczych, można również zauważyć, że omawiany problem dotyczy też oddziałów intensywnej terapii – wyjaśnia Małgorzata Pniak, wyliczając aspekty prawne i standardy opieki związane z zagadnieniem.

– Po pierwsze, choć nie ma jednego konkretnego przepisu w rozporządzeniach ministra zdrowia, który określa minimalne normy zatrudnienia pielęgniarek na wszystkich oddziałach, to w intensywnej terapii obowiązuje zasada jeden do jednego lub jeden do dwóch (jedna pielęgniarka na jednego lub dwóch pacjentów). Po drugie, obowiązuje prawo pacjenta do należytej opieki – zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, podmiot musi zapewnić personel gwarantujący bezpieczeństwo chorych. Po trzecie, jest także Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej, w którym zapisano, że pielęgniarka nie powinna wykonywać pracy w warunkach, które narażają pacjentów na niebezpieczeństwo – podkreśla ekspertka.

Małgorzata Pniak informuje, że – zgodnie z prawem obowiązujacym na 28 kwietnia 2025 r. – obsada pielęgniarska na oddziałach anestezjologii i intensywnej terapii w Polsce regulowana jest przez następujące przepisy prawa:

1. Rozporządzenie ministra zdrowia z 20 grudnia 2016 r. w sprawie standardów organizacyjnych opieki zdrowotnej w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii, które określa szczegółowe wymagania dotyczące organizacji opieki zdrowotnej w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii, w tym normy zatrudnienia pielęgniarek. Zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia minimalna obsada pielęgniarska w OAiIT powinna wynosić co najmniej 2,2 etatu pielęgniarki anestezjologicznej na jedno stanowisko intensywnej terapii. Dodatkowo, w przypadku udzielania świadczeń z zakresu anestezji, wymagany jest równoważnik jednego etatu pielęgniarki anestezjologicznej.
   
2. Ustawa z 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej reguluje zasady wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej, w tym wymagania dotyczące kwalifikacji zawodowych oraz kształcenia podyplomowego. Zgodnie z ustawą pielęgniarka pracująca w OAiIT powinna posiadać odpowiednie kwalifikacje, takie jak ukończona specjalizacja w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki lub kurs kwalifikacyjny w tym zakresie.
   
3. Rozporządzenie ministra zdrowia z 28 grudnia 2018 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego określa minimalne wymagania dotyczące personelu medycznego na oddziałach szpitalnych, w tym w OAiIT. Zgodnie z jego zapisami świadczeniodawca jest zobowiązany do zapewnienia odpowiedniej liczby personelu medycznego, w tym pielęgniarek, posiadających kwalifikacje odpowiednie do rodzaju udzielanych świadczeń.
   
4. Rozporządzenie ministra zdrowia z 20 grudnia 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii określające standardy postępowania medycznego w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii, w tym wymagania dotyczące personelu medycznego. Zgodnie z jego zapisami na oddziale intensywnej terapii powinna być zapewniona całodobowa opieka pielęgniarska, a każda pielęgniarka powinna posiadać odpowiednie kwalifikacje zawodowe.
   
5. Rozporządzenie ministra zdrowia z 20 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotów wykonujących działalność leczniczą, określa wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń w podmiotach wykonujących działalność leczniczą, w tym w OAiIT. Zgodnie z jego zapisami na oddziale intensywnej terapii powinny być zapewnione odpowiednie warunki lokalowe i techniczne, umożliwiające sprawowanie opieki pielęgniarskiej na najwyższym poziomie.
   
6. Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U.2014.1138) – zgodnie z art. 50 ust. 1 pkt. 2 tej ustawy minimalne normy zatrudnienia ustala kierownik podmiotu leczniczego po zaciągnięciu opinii przedstawicieli organów samorządu pielęgniarek i położnych oraz związków zawodowych pielęgniarek i położnych działających na terenie podmiotu.

Nie stoimy nad przepaścią – już w nią spadliśmy ►Zwykle w dyskusjach o niedoborze pielęgniarek pada stwierdzenie, że stoimy nad przepaścią. Z danych wynika jednak, że już w nią spadliśmy – i nic nie zapowiada, że szybko się wydostaniemy. Chyba się w niej urządzamy.

Za mało pielęgniarek – czym to grozi?

Małgorzata Pniak zwraca uwagę na ryzyko zbyt małej obsady pielęgniarskiej.

– Po pierwsze, nagłe zatrzymanie krążenia – jedna pielęgniarka nie jest w stanie samodzielnie prowadzić resuscytacji i jednocześnie wezwać pomoc czy podać leki. Po drugie, zbyt długi czas reakcji – jeśli pacjenci wymagają intensywnego nadzoru, a pielęgniarka jest sama, nie ma możliwości odpowiednio szybko zareagować na każde zagrożenie. Po trzecie, zmęczenie i błędy – praca w niedoborowej obsadzie zwiększa ryzyko błędów medycznych, co może skutkować konsekwencjami prawnymi dla szpitala. W związku z powyższym wnoszę o podjęcie działań mających na celu dostosowanie liczby pielęgniarek do rzeczywistych potrzeb oddziałów, w tym rozważenie zwiększenia liczby etatów lub zmiany organizacji pracy w taki sposób, aby każda pielęgniarka mogła realnie zapewnić pacjentom należytą opiekę – podsumowuje.

O stanowisku konsultant informowano także w Ogólnopolskim Portalu Pielęgniarek i Położnych.

Mariola Łodzińska w Ministerstwie Zdrowia – postulaty ►Prezes NRPiP Mariola Łodzińska rozmawiała z nową minister zdrowia o pracach nad nowelizacją ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, zaawansowanej praktyce pielęgniarskiej, urlopie na poratowanie zdrowia i normach zatrudnienia.

Przeczytaj także: „Czterech lekarzy – 150 pacjentów” i „Wymarzone normy zatrudnienia Grażyny Cebuli-Kubat”.