Jak napisać program naprawczy?

Ważna część zapisów ustawy z 5 sierpnia 2025 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o działalności leczniczej dotyczy kwestii związanych ze sporządzaniem programów naprawczych – więcej o nowych przepisach w tekście: „Prezydent podpisał ustawę reformującą szpitalnictwo”.

Programy naprawcze samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej

Zgodnie z zapisami ustawy kierownik samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej będzie zobowiązany do sporządzenia programu naprawczego, jeżeli SPZOZ wygeneruje stratę netto o wartości większej niż 1 proc. wartości jego przychodów ogółem, a ścieżka zatwierdzenia programu naprawczego będzie przebiegała następująco:

• program naprawczy SPZOZ powinien być opracowany w terminie 7 miesięcy od terminu sporządzenia sprawozdania finansowego i jak dotychczas obejmować okres maksymalnie 3 kolejnych lat,
• kierownik SPZOZ będzie miał obowiązek przedłożyć program naprawczy:
  

• dyrektorowi właściwego oddziału NFZ – w celu zajęcia stanowiska w zakresie oceny prognoz przychodowych oraz związanych z nimi działań przedstawionych w programie naprawczym,
  
• wojewodzie właściwemu ze względu na miejsca udzielania świadczeń zdrowotnych, w celu zajęcia stanowiska w zakresie oceny dostosowania działalności SPZOZ do map potrzeb zdrowotnych lub do krajowego planu transformacji, lub do wojewódzkiego planu transformacji oraz związanych z tym działań dostosowawczych,
  
• podmiotowi tworzącemu.
  

• NFZ i wojewoda mają 14 dni na przedstawienie opinii, a kierownik SPZOZ powinien wprowadzić do programu naprawczego ewentualne zmiany z nich wynikające i przekazać program do zatwierdzenia podmiotowi tworzącemu,
  
• podmiot tworzący zatwierdza program naprawczy w ciągu miesiąca od jego otrzymania. Jeżeli podmiotem tworzącym jest jednostka samorządu terytorialnego, zatwierdzenie następuje w formie uchwały lub zarządzenia,
  
• kierownik SPZOZ będzie zobowiązany do przeprowadzania kwartalnych analiz wykonania programu naprawczego i dokonuje jego aktualizacji, jeżeli zachodzi taka potrzeba,
  
• dodatkowo kierownik SPZOZ będzie zobowiązany do przedłożenia podmiotowi tworzącemu:
  

• sprawozdania kwartalnego z realizacji programu naprawczego – w terminie miesiąca od zakończenia kwartału,
  
• sprawozdania rocznego z realizacji programu naprawczego – w terminie 3 miesięcy od zakończenia każdego roku obrotowego realizacji programu,
  
• sprawozdania końcowego z realizacji programu naprawczego – w terminie 3 miesięcy po upływie okresu, na jaki sporządzono program.
  

Programy naprawcze spółek kapitałowych prowadzących działalność leczniczą

Nowe przepisy dotyczą także podmiotów leczniczych działających w formie spółek kapitałowych, w których większość udziałów lub akcji (co najmniej 51 proc.) należy do Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego albo uczelni medycznej.

Jeżeli w sprawozdaniu finansowym takiej spółki pojawi się strata netto przekraczająca próg określony w ustawie, zarząd spółki ma obowiązek przygotować program naprawczy. Musi on powstać w ciągu 3 miesięcy od terminu zatwierdzenia sprawozdania finansowego (czyli w ciągu 6 miesięcy od terminu sporządzenia sprawozdania finansowego, a nie jak w przypadku SPZOZ w terminie 7 miesięcy od terminu sporządzenia sprawozdania finansowego) i tak jak w przypadku SPZOZ obejmować okres nie dłuższy niż 3 lata.

Do programów naprawczych spółek stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące SPZOZ, z tą różnicą, że obowiązki kierownika SPZOZ wykonuje zarząd spółki, a obowiązki podmiotu tworzącego wykonuje zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie akcjonariuszy.

Wymagany zakres sporządzanych programów naprawczych

Zgodnie z zapisami ustawy sporządzenie programu naprawczego będzie musiało być poprzedzone następującymi analizami:

• efektywności funkcjonowania i zarządzania,
• ekonomicznymi,
• jakościowymi,
• operacyjnymi,
• zasobów ludzkich,
• działalności leczniczej,
• działalności poszczególnych jednostek lub komórek organizacyjnych zakładu leczniczego, obejmującymi bieżącą sytuację podmiotu leczniczego.
  

Program naprawczy będzie musiał zawierać co najmniej:

• analizy, o których mowa powyżej,
• sprawozdanie finansowe,
• ocenę dostosowania działalności podmiotu leczniczego, na dzień sporządzenia programu, do mapy potrzeb zdrowotnych, lub do krajowego planu transformacji, lub do wojewódzkiego planu transformacji, a w przypadku gdy jego działalność jest niedostosowana do tej mapy lub do tych planów – także planowane działania dostosowawcze,
• propozycje współpracy z innymi podmiotami leczniczymi oraz zakres tej współpracy, w tym dotyczące: koncentracji zasobów ludzkich, infrastruktury, oraz realizacji świadczeń zdrowotnych i połączenia z innymi podmiotami leczniczymi, według stanu na dzień sporządzenia programu naprawczego, jeżeli są przewidywane,
• planowane działania mające na celu podniesienie jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych,
• planowane działania mające na celu poprawę efektywności zarządzania, w szczególności działania służące podniesieniu wiedzy i kompetencji kadry zarządzającej podmiotem leczniczym z zakresu: zarządzania, procesów naprawczych i procesów restrukturyzacyjnych w podmiotach leczniczych,
• planowane działania optymalizacyjne mające na celu poprawę sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotu leczniczego oraz prognozy przychodowe,
• wskaźniki rezultatu dotyczące działań określonych w pkt 4)–7),
• informację o elementach struktury organizacyjnej podmiotu leczniczego, w szczególności o komórkach organizacyjnych, jednostkach organizacyjnych i zakładach leczniczych, będących przedmiotem działań naprawczych,
• oznaczenie podmiotu leczniczego,
• datę sporządzenia,
• podpis osoby odpowiedzialnej za sporządzenie programu naprawczego (kierownika SPZOZ lub zarządu w przypadku podmiotu leczniczego działającego w formie spółki kapitałowej).
  

Programy naprawcze będą sporządzane w formularzu udostępnianym przez jednostkę podległą ministrowi zdrowia, właściwą w zakresie systemów informacyjnych w ochronie zdrowia, a minister zdrowia – mając na względzie potrzebę zapewnienia jednolitości analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotu leczniczego oraz jednolitości i przejrzystości informacji zawartych w programie naprawczym – w drodze rozporządzenia, określi szczegółowy sposób sporządzania, aktualizacji i przekazywania programu naprawczego.

Od kiedy nowe zasady tworzenia programów naprawczych wchodzą w życie?

Nowe przepisy wchodzą w życie w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy (czyli od 16 września 2025 r.), z wyjątkami przewidzianymi w przepisach przejściowych:

• obowiązku sporządzania programu naprawczego nie stosuje się w okresie realizacji zatwierdzonego, przed wejściem w życie ustawy, programu naprawczego. Oznacza to, że podmioty lecznicze, które posiadają zatwierdzone programy naprawcze na lata 2024–2025, nie będą zobligowane – w przypadku wygenerowania przez nie w tych okresach straty netto o wartości bezwzględnej większej od 1 proc. wartości przychodów ogółem – do sporządzenia programów naprawczych,
• programy naprawcze zatwierdzone przed dniem wejścia w życie ustawy (przed 16 września 2025 r.) realizuje się na podstawie przepisów dotychczasowych,
• obowiązki dotyczące programów naprawczych w spółkach kapitałowych będą stosowane po raz pierwszy do sprawozdań finansowych za 2025 r., a jeśli rok obrotowy spółki nie pokrywa się z kalendarzowym – do roku kończącego się w 2026 r.
  

Dlaczego tak istotna będzie jakość tworzonych programów naprawczych?

Po wejściu w życie ustawy znaczenie programów naprawczych istotnie wzrośnie. Będą one nie tylko formalnym dokumentem wymaganym przez przepisy, ale też narzędziem realnie oceniającym i poprawiającym stabilność finansową szpitala.

Ich jakość będzie miała kluczowe znaczenie, ponieważ:

• programy będą analizowane nie tylko przez podmioty tworzące, ale także przez NFZ i wojewodów,
• od rzetelności prognoz i działań naprawczych zależy akceptacja i skuteczność całego procesu,
• ustawa przewiduje możliwość zlecenia dodatkowej analizy Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT), dotyczącej sporządzonego przez podmiot leczniczy programu naprawczego oraz jego realizacji, w tym sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotu leczniczego i jakości zarządzania tym podmiotem oraz działań konsolidacyjnych i restrukturyzacyjnych.
  

Zaangażowanie AOTMiT w nadzór nad realizacją programów naprawczych wiąże się prawdopodobnie z przygotowywaniem przepisów dotyczących wprowadzenia na rynek instrumentów oddłużeniowych dla podmiotów leczniczych. Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Zdrowia projekt ustawy w tym zakresie ma zostać przedstawiony na przełomie września i października bieżącego roku.

W koncepcji resortu zdrowia – przedstawionej w lipcu 2024 r. – dług podmiotu leczniczego miałby być zamieniony na dziesięcioletni kredyt w BGK poręczony przez podmiot tworzący, umarzalny w wysokości jednej dziesiątej co roku przez 10 lat pod warunkiem, że szpital realizuje program naprawczy i się bilansuje.

Dlatego rośnie rola doświadczenia i praktycznej wiedzy zespołów przygotowujących programy naprawcze. To od ich profesjonalizmu, doświadczenia i znajomości realiów panujących na rynku ochrony zdrowia zależeć będzie, czy program stanie się narzędziem realnej poprawy sytuacji, a tym samym pozwoli na zbilansowanie działalności podmiotu leczniczego i umożliwi mu skorzystanie z instrumentów oddłużeniowych czy jedynie (jak to często dotąd bywało) formalnością.

Artykuł Piotra Magdziarza, partnera zarządzającego w Formedis Medical Management & Consulting.

Przeczytaj także: „Zdrow(i)a restrukturyzacja”.