CZP się opłaca – zdrowotnie i finansowo

„Raport analityczny dotyczący wybranych wskaźników oceny pilotażu centrów zdrowia psychicznego w ramach Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017–2022 oraz 2023–2030” to dokument oparty na danych z Narodowego Funduszu Zdrowia, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Zdrowia, który powstał podczas prac Rady ds. Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia w październiku 2024 r.

Raport otrzymali wszyscy członkowie rady z końcem prac Zespołu do spraw transformacji systemu opieki psychiatrycznej w 2024 r. Do tej pory jego wyniki nie były publikowane. Streszczam go, podkreślając, że rzuca nowe światło na efektywność pilotażu centrów zdrowia psychicznego (CZP) w ramach Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. W dokumencie oceniono wybrane wskaźniki zdrowotne, społeczne i ekonomiczne przed i po wdrożeniu programu oraz porównano obszary objęte pilotażem z obszarami poza nim. W kontekście przedłużenia pilotażu do końca 2025 r. i planów zmian systemowych od 2026 r., raport podkreśla sukcesy w zwiększaniu dostępności opieki, ale też pokazuje wyzwania uwidocznione w trakcie pilotażu. Ogólnopolskie Stowarzyszenie CZP chwali dotychczasowy model finansowania usług między innymi za elastyczność w dostosowaniu oferty do potrzeb społeczności lokalnej. Jak podkreślają specjaliści w trakcie rożnych konferencji i paneli eksperckich, zmiana finansowania mogłaby wpłynąć istotnie na dostosowanie oferty do potrzeb mieszkańców, dla których tworzone jest CZP

Co się zmieniło dla mieszkańców po uruchomieniu CZP?

Efektywność działania CZP z perspektywy mieszkańców została po raz pierwszy opisana w dokumencie „Raport analityczny dotyczący wybranych wskaźników oceny pilotażu centrów zdrowia psychicznego w ramach Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017–2022 oraz 2023–2030”. Ta analiza pilotażu obejmuje wiele wskaźników, które zostały wystandaryzowane w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców dorosłych. Wybrane wskaźniki dotyczą między innymi rozpowszechnienia leczenia, liczby i długości hospitalizacji, liczby mieszkańców korzystających z wizyt domowych czy liczby i długości zwolnień lekarskich w okresach przed i po uruchomieniu pilotażu CZP. Porównuje także te wskaźniki pomiędzy obszarami objętymi i nieobjętymi CZP w 2023 r., czyli po 5 latach trwania programu pilotażowego (tab. 1).

Analiza pokazuje pozytywne zmiany dla społeczności lokalnej po uruchomieniu CZP. Podobną zależność obserwuje się, jeżeli chodzi o procent leczonej populacji na obszarach objętych CZP. Nie oznacza to, że wszyscy pacjenci są leczeni w CZP, ale widoczny jest znaczny wzrost rozpowszechnienia leczenia, czego nie ma na obszarach, na których podmioty lecznicze w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień realizują świadczenia na zasadzie fee-for-service. W tych populacjach procent leczonych jest porównywalny i niezmienny od 2012 r.

Czy są widoczne różnice na poziomie populacji pomiędzy obszarami objętymi i nieobjętymi pilotażem?

Raport przedstawia porównanie obszarów objętych pilotażem i poza pilotażem w 2023 r. Jest to analiza tych samych wskaźników, ale sprawdzano, czy są różnice na poziomie populacji pomiędzy obszarami z CZP i bez niego. Wskaźniki jak poprzednio są wystandaryzowane (na 100 tys. mieszkańców dorosłych). W grupie pilotażowej są obszary, na których CZP było uruchomione do 31 marca 2022 r., z porównań wyłączono obszary, które uruchomiły CZP po tej dacie. Istotne było ujęcie danych z CZP działającymi przez minimum 9 miesięcy (tab. 2).

Na obszarach objętych pilotażem rozpowszechnienie leczenia jest wyższe, więc naturalnie może się zdarzyć, że wskaźniki hospitalizacji są wyższe. Poza CZP praktycznie nie istnieje leczenie środowiskowe. Co więcej, w województwach o największej implementacji pilotażu, czyli w Małopolsce, udało się odwrócić piramidę świadczeń. Blisko 60 proc. wydatków na opiekę psychiatryczną i leczenie uzależnień jest przeznaczanych na leczenie ambulatoryjne. Jak wskazują eksperci, jest to jedyny obszar w ochronie zdrowia, w którym udało się osiągnąć cele na poziomie rekomendacji międzynarodowych w tym obszarze. Raport pokazuje także, że długość hospitalizacji jest zdecydowanie niższa na obszarach objętych CZP. Szacowana różnica w kosztach hospitalizacji na 100 tys. mieszkańców to ponad 140 tys. zł, przy założeniu, że osobodzień leczenia szpitalnego w psychiatrii jest wyceniony na 406 zł. W konsekwencji daje to ogromne oszczędności w skali kraju w całej populacji osób dorosłych.

Jaki obraz wyłania się z raportu?

Wstępne wyniki potwierdziły efektywność zaproponowanego modelu opieki środowiskowej. Istotne jest przy tym dalsze kompletowanie bazy danych, aby uwzględnić inne zmienne, które miały i mają wpływ na pracę tych podmiotów leczniczych. Obojętnie, czy będą one działały w ramach pilotażu czy już jako rozwiązanie systemowe. Obraz wyłaniający się z raportu na poziomie populacji mieszkańców objętych CZP jest spójny z opracowaniami naukowymi dotyczącymi pilotażu – Kiejny i wsp. z 2023 r., Biechowskiej i wsp. z 2022 r., Lisieckiej-Biełanowicz i wsp. z 2023 r. – o efektywności pracy CZP w okresie pandemii COVID-19. Centra wyjątkowo dobrze poradziły sobie w pandemii, były organizacjami z elastycznym budżetem i możliwością reagowania na pojawiające się wyzwania bez strat finansowych. Może to też być dobrą wskazówką, że sposób finansowania w ramach budżetu powierzonego sprawdził się w dobie wyzwań, a takim jest też konflikt za naszą wschodnią granicą.

Tekst dr. Tomasza Rowińskiego, psychologa z Rady do spraw Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia i Zespołu do spraw zmian systemowych w centrach zdrowia psychicznego.

Co z finansowaniem CZP? ►Umieszczenie finansowania centrów zdrowia psychicznego w planie finansowym Narodowego Funduszu Zdrowia na 2026 r. jego prezes Filip Nowak nazwał niepewnym działaniem.

Przeczytaj także: „Sposób rozliczeń NFZ z CZP jest wadliwy”, „CZP – w pogoni za marzeniami” i „CZP – w pogoni za marzeniami”.