Nastolatki pod wpływem
Czy ucznowie szkół ponadpodstawowych piją alkohol, palą papierosy i biorą narkotyki? Odpowiedź na to pytanie jest w badaniu ankietowym przeprowadzonym w Polsce w 2024 r. na losowej próbie 6486 osób.
- Badania przeprowadzone w ramach europejskiego projektu „European School Survey Project on Alcohol and Drugs” (ESPAD) powtarza się co cztery lata – przede wszystkim ma to na celu monitorowanie problemu używania przez młodzież substancji psychoaktywnych, a także ocenę czynników wpływających na rozpowszechnienie (popyt na substancje, ich podaż)
- W Polsce w 2024 r. badanie zostało wykonane przez pracowników Instytutu Psychiatrii i Neurologii – na zlecenie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom
- Losowo dobrana próba ogólnopolska liczyła 3185 uczniów pierwszych klas oraz 3301 uczniów trzecich klas szkół średnich
Alkohol
Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży. Chociaż raz w ciągu całego swojego życia piło 72,9 proc. uczniów z młodszej grupy i 91,3 proc. uczniów ze starszej grupy. Picie napojów alkoholowych jest na tyle rozpowszechnione, że w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem piło 39,1 proc. 15–16-latków i 73,3 proc. 17–18-latków. Porównanie wyników badania z 2024 r. z wynikami wcześniejszych badań wskazuje na trend spadkowy rozpowszechnienia picia przez uczniów z młodszej kohorty zapoczątkowany w 2007 r. Wcześniej obserwowano tendencję wzrostową. Począwszy od pierwszych badań ESPAD najpopularniejszym napojem alkoholowym wśród całej młodzieży jest piwo, a najmniej – wino.
Nikotyna
Doświadczenia z paleniem papierosów ma trochę ponad jedna trzecia pierwszoklasistów i więcej niż połowa uczniów ze starszej kohorty, a w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wyroby tytoniowe paliło 21 proc. pierwszoklasistów i prawie 30 proc. trzecioklasistów. Wyniki te są znacznie lepsze od wyników z 2003 r.
Wedle ocen respondentów zmniejszyła się także znacznie dostępność papierosów. Jednocześnie pojawiły się i zyskują na popularności nowe formy wprowadzenia nikotyny do organizmu, na przykład e-papierosy. W obu kohortach ich popularność przewyższyła już popularność tradycyjnych wyrobów tytoniowych.
Narkotyki
Zgodnie z oczekiwaniami wyniki badania wskazują na znacznie niższy poziom rozpowszechnienia używania substancji nielegalnych niż legalnych, zwłaszcza alkoholu. Większość badanych nigdy po substancje nielegalne nie sięgała.
Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia, większość stanowią osoby, które co najwyżej eksperymentowały z marihuaną lub haszyszem.
Chociaż raz w ciągu całego życia używało tych substancji 17 proc. młodszych uczniów i 33 proc. starszych uczniów.
Na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia używania substancji nielegalnych jest amfetamina (w klasach pierwszych 4,2 proc., w trzecich 4,5 proc.).
Aktualne, okazjonalne używanie substancji nielegalnych, czego wskaźnikiem jest używanie w czasie ostatnich dwuastu miesięcy, także stawia przetwory konopi indyjskich na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia.
W klasach pierwszych używa tych środków ponad 14,5 proc. uczniów, w klasach trzecich – 23,7 proc. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 8,0 proc. pierwszoklasistów i 10,7 proc. uczniów trzecioklasistów używało marihuany lub haszyszu.
Nowe substancje psychoaktywne – dopalacze
Odsetki uczniów, którzy używali nowych substancji psychoaktywnych, są znacznie niższe niż odsetki używających przetworów konopi indyjskich. Nie odnotowano wzrostu tych odsetków między 2011 i 2015 r. Wśród uczniów ze starszej kohorty odnotowano nawet spadek rozpowszechnienia używania tych substancji na przestrzeni całego życia oraz w ostatnim roku.
W 2019 r. w obu kohortach zmniejszyły się odsetki uczniów, którzy używali dopalaczy kiedykolwiek w życiu, zaś w młodszej kohorcie także tych, którzy sięgali po nie w czasie ostatnich dwunastu miesięcy przed badaniem.
W 2024 r. można mówić o stabilizacji – w młodszej kohorcie 6,6 proc. uczniów używało dopalaczy kiedykolwiek w życiu, 5,3 proc. w czasie ostatnich 12 miesięcy, a 3,9 proc. w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Analogiczne odsetki w starszej kohorcie są podobne i wynoszą 6,1 proc., 4,8 proc. oraz 2,8 proc.
W artykule omawiane są badania przeprowadzone w ramach europejskiego projektu: „European School Survey Project on Alcohol and Drugs” (ESPAD).
Tekst – opublikowany w Biuletynie Wielkopolskiej Izby Lekarskiej 4/2025 – powstał na podstawie materiału prasowego przygotowanego przez Janusza Sierosławskiego na konferencję (27 marca 2025 r.) zorganizowaną przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.
Kohorta – co to?
Kohorta – termin stosowany w statystyce i naukach stosujących ją (na przykład demografia, medycyna), oznaczający zbiór obiektów, najczęściej ludzi, wyodrębniony z populacji z uwagi na zachodzące jednocześnie dla zbioru wydarzenie lub proces w celu przeprowadzenia analizy.
Przeczytaj także: „Coraz więcej zatruć dopalaczami i innymi substancjami psychoaktywnymi” i „Historia kokainy w medycynie”.
