Edukacja żywieniowa – brakujące ogniwo skutecznego leczenia

Edukacja żywieniowa, rozumiana jako proces budowania wiedzy, świadomości i umiejętności niezbędnych w dokonywaniu właściwych wyborów żywieniowych, jest dziś nie tylko elementem profilaktyki, lecz także integralną częścią skutecznego leczenia m.in. chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych, skutecznie wspierając efekty farmakoterapii. W dobie rosnącej skali nadwagi i otyłości staje się ona jednym z najskuteczniejszych narzędzi wspierających codzienną praktykę lekarską i interdyscyplinarne podejście do opieki nad pacjentem.

Pacjent uczestnikiem procesu terapeutycznego

Siła edukacji żywieniowej tkwi w tym, że pacjent nie pozostaje jedynie biernym odbiorcą recepty, lecz staje się aktywnym uczestnikiem procesu terapeutycznego. Uczy się elastycznie reagować na zmienność życia codziennego i samodzielnie komponować posiłki zgodnie z zaleceniami, z zachowaniem odpowiednich proporcji białka, węglowodanów i tłuszczów.

Znaczenie edukacji żywieniowej szczególnie wyraźnie widać w profilaktyce wtórnej. Pacjenci po incydentach sercowo-naczyniowych czy ze stwierdzoną chorobą przewlekłą często mają ogromną motywację do zmiany. Właściwe wsparcie lekarza czy pielęgniarki pozwala im zrozumieć, że dieta nie jest dodatkiem, lecz jednym z filarów terapii. Co więcej, edukacja żywieniowa daje im poczucie sprawczości – pokazuje, że zdrowym stylem życia mogą skutecznie wesprzeć leczenie farmakologiczne i poprawić swój stan zdrowia. Ostatecznie wszystko zależy od ich działania i wyborów, jednak to rolą personelu medycznego jest uzbrojenie pacjenta w rzetelną wiedzę i praktyczne narzędzia, które ułatwią mu podejmowanie lepszych decyzji. Pomocne w tym mogą być opracowane przez specjalistów materiały dostępne na stronie „O diecie w gabinecie”.

Włączając edukację żywieniową do rozmowy z pacjentem, lekarz zyskuje sprzymierzeńca w procesie leczenia. Pacjent lepiej rozumie cel farmakoterapii, staje się bardziej zdyscyplinowany i częściej osiąga zakładane wyniki zdrowotne. To szansa na poprawę współpracy i zwiększenie skuteczności zaleceń terapeutycznych.

Trwała zmiana nawyków

Edukacja żywieniowa to nie zapewnienie gotowego jadłospisu. Chodzi o pokazanie zasad, którymi pacjent powinien się kierować na co dzień – gotując w domu czy jedząc w restauracji. Przekazana wiedza żywieniowa pozwala dokonywać właściwych wyborów w różnych sytuacjach i na bieżąco eliminować błędy żywieniowe, a także elastycznie reagować w zależności od sytuacji. Takie podejście kształtuje nawyki o trwałym charakterze, co w dłuższej perspektywie stanowi największą wartość edukacji żywieniowej. Sprawczość, jaką zyskuje pacjent zaopatrzony w wiedzę i wskazówki, daje mu większą satysfakcję i wzmacnia motywację do działania.

Metoda małych kroków

W praktyce skuteczna edukacja odbywa się metodą małych kroków. Drobne korekty, jak np. ograniczenie soli, okazują się łatwiejsze do zaakceptowania dla pacjenta i bardziej realistyczne. Lekarze i inni pracownicy opieki medycznej mogą być najlepszymi towarzyszami w metodzie małych kroków, która prowadzi do większej zmiany w sposobie odżywiania. Ich regularny kontakt z pacjentem, znajomość jego sytuacji zdrowotnej, a także zaufanie, jakim są obdarzani przez podopiecznych, znacząco zwiększają skuteczność działań edukacyjnych.

Gotowe materiały w gabinecie – oszczędność czasu

Ogromną rolę w edukacji żywieniowej odgrywa zaplecze, z jakiego mogą korzystać lekarze, personel medyczny i ich pacjenci. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH-PIB stworzył w tym celu serwis „O diecie w gabinecie – Wsparcie dietetyczne Twojego pacjenta”, dostępny bezpłatnie dla wszystkich pracowników opieki zdrowotnej pod adresem odieciewgabinecie.pzh.gov.pl. Celem jest ułatwienie lekarzom, niezależnie od specjalizacji, podjęcia tematu odżywiania.

W serwisie zebrano materiały edukacyjne przygotowane na podstawie aktualnej wiedzy naukowej i zgodnie z evidence-based medicine. Dotyczą one odżywiania w różnych jednostkach chorobowych i stanach zdrowotnych, w tym: nadciśnieniu tętniczym, cukrzycy typu 2, insulinooporności, zaburzeniach lipidowych, otyłości czy niedoczynności tarczycy. Przygotowano także informacje o diecie roślinnej i śródziemnomorskiej, czyli rekomendowanych jako element wspierający leczenie i profilaktykę wielu chorób przewlekłych, w tym ChSN i chorób metabolicznych. W serwisie można znaleźć również opracowane w 2020 roku przez zespół ekspertów NIZP PZH-PIB „Zalecenia zdrowego żywienia” dla populacji Polski, które przedstawiono w formie graficznej modelu Talerza Zdrowego Żywienia (zastąpił on wcześniejsze rekomendacje oparte na schemacie piramidy). Przekazanie ich pacjentowi ułatwi mu samodzielne komponowanie posiłków.

W sytuacji przeciążenia lekarzy i ograniczonego czasu na pojedynczą konsultację z pacjentem, możliwość skorzystania z gotowych materiałów w postaci infografik i e-booków to znaczące ułatwienie pracy w gabinecie. Wystarczy jednym kliknięciem pobrać materiał, wydrukować i wręczyć pacjentowi.

Co ważne, otrzymane materiały stanowią dla niego punkt odniesienia poza gabinetem. Pacjent może wracać do nich wielokrotnie i w dowolnym momencie, konsultować się z bliskimi i krok po kroku wdrażać zalecenia w życie. To istotne, że ma je pod ręką, ponieważ poza wiedzą teoretyczną znajdzie w nich także wiele praktycznych wskazówek i przepisy na posiłki.

Wsparcie dietetyczne online

Materiały edukacyjne to pierwszy krok edukacji żywieniowej. Chcąc iść o krok dalej w ramach interdyscyplinarnej opieki, warto skierować pacjenta do dietetyka. Teraz lekarze mają możliwość przekierowania pacjentów po bezpłatne wsparcie w tym zakresie realizowane przez Centrum Dietetyczne Online (cdo.pzh.gov.pl). CDO to pierwsza platforma w Polsce, gdzie realizowane są bezpłatne porady dietetyczne, psychodietetyczne czy dotyczące aktywności fizycznej. Odbywają się one online, zatem pacjent może połączyć się wygodnie z domu, bez konieczności fizycznego dotarcia do specjalisty, co w przypadku mniejszych miejscowości i obszarów wiejskich niejednokrotnie może stanowić problem. Pacjent nie potrzebuje żadnego skierowania, po prostu zakłada konto na platformie, wypełnia ankietę zdrowotną i żywieniową oraz umawia termin konsultacji. Co istotne, z punktu widzenia procesu leczenia, może być to stała opieka specjalisty (nie ma limitu wizyt), a nie jednorazowa rozmowa, dzięki czemu pacjent może wdrażać zmiany stopniowo.

Postaw na edukację żywieniową w gabinecie

Edukacja żywieniowa w profilaktyce i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, metabolicznych czy innych schorzeń przewlekłych nie jest dodatkiem ani „opcją” – to niezbędny składnik skutecznej opieki. Włączenie jej do codziennej praktyki medycznej oznacza poprawę wyników leczenia, redukcję ryzyka powikłań i lepszą jakość życia pacjentów. Każda rozmowa o zdrowiu powinna być jednocześnie rozmową o diecie, bo to właśnie codzienne wybory żywieniowe w dużej mierze decydują o jakości i długości życia pacjentów.

Zapraszamy na stronę: „O diecie w gabinecie – Wsparcie dietetyczne Twojego pacjenta” – odieciewgabinecie.pzh.gov.pl.