Żywienie medyczne w rekonwalescencji – czy jest konieczne?

Żywienie medyczne stanowi istotne wsparcie w procesie leczenia oraz w okresie rekonwalescencji pacjenta. Dieta po operacji i ciężkich chorobach powinna być skomponowana w taki sposób, by wesprzeć osłabiony organizm, dostarczając mu niezbędnych składników odżywczych. W przypadku problemów z pokryciem zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki pokarmowe za pomocą tradycyjnej diety warto rozważyć wprowadzenie żywienia medycznego.

Żywienie medyczne, czyli żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, jest przeznaczone dla pacjentów z niedożywieniem lub zagrożonych jego wystąpieniem. Może być stosowane zarówno w okresie okołooperacyjnym, jak i w czasie rekonwalescencji po zabiegu.

Włączenie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego będzie miało uzasadnienie w przypadku osób z niewystarczającą podażą płynów i pokarmów w formie tradycyjnej, które zmagają się z niedożywieniem bądź są zagrożone jego wystąpieniem. Doustne wsparcie żywieniowe nie jest zalecane u pacjentów z nieprawidłową funkcją przewodu pokarmowego lub dysfagią, a także w sytuacjach, gdy brak jest spodziewanych korzyści z jego zastosowania. Warto pamiętać, że żywienie medyczne powinno być stosowane pod nadzorem lekarza.

Kiedy mówimy o niedożywieniu?

Niedożywienie można zdefiniować jako brak równowagi między ilością i jakością spożytego pokarmu, a pokryciem zapotrzebowania na składniki odżywcze wraz z nim dostarczane. Jest ono najczęściej efektem niedostatecznej podaży energii wraz z dietą oraz zaburzeń procesu trawienia i wchłaniania składników odżywczych, w konsekwencji prowadząc między innymi do niedoborów białkowo-energetycznych.

Zgodnie z wytycznymi ESPEN (Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu) o niedożywieniu mówimy, gdy:

• BMI <18,5 kg/m²,
• następuje niezamierzona utrata masy ciała, wynosząca ponad 10% standardowej masy ciała w nieokreślonym czasie lub powyżej 5% w ciągu 3 miesięcy w połączeniu z co najmniej jednym z parametrów: obniżonym BMI (2 u osób młodszych i 2 u osób powyżej 70. roku życia), niską beztłuszczową masą ciała (FFMI) 2 dla mężczyzn,
• dochodzi do spadków innych parametrów, takich jak albuminy <3,0 g/dl lub prealbuminy <10,0 mg/dl.

Przyczyny niedożywienia

Prawidłowy stan odżywienia organizmu w trakcie leczenia oraz samego procesu rekonwalescencji odgrywa bardzo ważną rolę, warunkując skuteczność stosowanej terapii, a co najważniejsze: wpływając pozytywnie na codzienną jakość życia.

Do głównych przyczyn niedożywienia zaliczyć można:

• osłabienie odporności,
• problemy z apetytem i przyjmowanie pokarmów,
• osłabienie siły mięśniowej i sprawności ruchowej,
• opóźnione gojenie się ran po zabiegu,
• zaburzone funkcjonowanie układu pokarmowego, oddechowego lub sercowo-naczyniowego.

Problem niedożywienia może dotyczyć nie tylko osób z niską masą ciała, ale również pacjentów z nadwagą i otyłością, spożywających posiłki niepełnowartościowe o niskiej gęstości odżywczej. Dlatego niezwykle ważna jest wnikliwa ocena stanu odżywienia pacjenta, która ułatwi powrót do zdrowia i pozwoli na wprowadzenie właściwej diety w okresie rekonwalescencji.

Żywienie medyczne a okres rekonwalescencji

Okres rekonwalescencji jest czasem powrotu do formy i pełni sił po przebytej chorobie, urazie lub operacji. Każdy z tych czynników stanowi duże obciążenie dla organizmu i wiąże się ze stresem oraz osłabieniem. Dlatego w tym okresie należy zadbać nie tylko o odpowiednie żywienie, ale także o dobrostan psychiczny pacjenta, co pozytywnie wpłynie na jakość życia i przyspieszy powrót do zdrowia.

Zarówno w pierwszym okresie po zabiegu chirurgicznym, jak i w samej rekonwalescencji zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej, dbając o odpowiednią podaż podstawowych makroskładników i pozostałych składników pokarmowych z wykorzystaniem delikatniejszych technik kulinarnych, takich jak: gotowanie tradycyjne, gotowanie na parze, pieczenie w folii czy duszenie. W sytuacji, gdy nasila się problem z przyjmowaniem pokarmów i utrudnione jest pokrycie dobowego zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki odżywcze za pomocą tradycyjnej diety, warto skonsultować z lekarzem uzupełnienie diety o żywność medyczną.

Ma ona na celu uzupełnienie niedoborów pokarmowych, które pojawiły się podczas leczenia, oraz poprawę stanu odżywienia pacjenta. U osób po przebytej ciężkiej chorobie w okresie rekonwalescencji mogą wystąpić problemy z odczuwaniem smaku i zapachu, a w konsekwencji niechęć do spożywania posiłków. Zwiększa się przez to ryzyko niedożywienia. W takich przypadkach żywność medyczna okazuje się być bardzo dobrym wsparciem codziennej diety, tym bardziej że jest dostępna w postaci zarówno płynnych, jak i półpłynnych produktów, ułatwiających przełykanie.

Rodzaje żywności medycznej

W przypadku problemów z dostarczaniem organizmowi zalecanej ilości kalorii oraz zapotrzebowania na składniki pokarmowe w pierwszej kolejności rozważa się wprowadzenie doustnych suplementów pokarmowych – ONS. Ich dużą zaletą jest to, iż są łatwe i szybkie do spożycia. Ponadto stanowią skoncentrowane źródło kalorii oraz niezbędnych składników odżywczych w stosunkowo niewielkiej objętości. Dodatkowo nie zawierają składników potencjalnie szkodliwych i dzięki poddaniu procesowi sterylizacji są preparatami wolnymi od szkodliwych bakterii. W przeciwieństwie do diet jelitowych, doustne diety przemysłowe mają więcej dodatków smakowych i zawierają mniej wody.

U pacjentów, którzy nie mogą odżywiać się doustnie, stosuje się alternatywne metody leczenia żywieniowego – żywienie dojelitowe przy użyciu diet przemysłowych lub żywienie pozajelitowe, polegające na podawaniu sterylnych mieszanin odżywczych dożylnie poprzez centralny lub obwodowy dostęp naczyniowy.

Żywienie dojelitowe jest preferowaną metodą wsparcia żywieniowego, o ile nie występują przeciwwskazania, takie jak: niedrożność przewodu pokarmowego, uporczywe biegunki i wymioty, niedokrwienie jelit, ciężki wstrząs lub zaburzenia wchłaniania.

Decyzja o zastosowaniu specjalnego leczenia żywieniowego powinna być zawsze podjęta po konsultacji z lekarzem i pod jego ścisłą kontrolą.

Bibliografia:

Babicki M. i wsp.: „ Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN ) oraz Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego w zakresie diagnostyki i leczenia niedożywienia w gabinecie lekarza POZ”, Lekarz POZ, 2024, 4, 203-217.

Ostrowska J., Jeznach-Steinhagen A.: „Niedożywienie szpitalne. Metody oceny stanu odżywienia”, Forum Medycyny Rodzinnej, 2017, tom 11, nr 2: 54–61.

Ziętarska M., Małgorzewicz S.: „ Postępowanie żywieniowe u osób starszych w podstawowej opiece zdrowotnej, Postępy Żywienia Klinicznego, 2024, tom 19, 20-25.