Wirus Epsteina-Barr w toczniu – nie tylko świadek, ale architekt choroby?

Wirus Epsteina-Barr (EBV) od dawna znajduje się na liście głównych podejrzanych w dochodzeniu przyczyn chorób autoimmunologicznych. O ile jednak epidemiologiczny związek był jasny, o tyle mechanizm – czyli to, jak dokładnie powszechny wirus zmienia układ odpornościowy we wroga własnego organizmu – pozostawał zagadką. Najnowsze,
przełomowe badanie opublikowane w Science dostarcza informacji na temat brakującego
ogniwa układanki, odsłaniając molekularne kulisy tej reakcji.

Naukowcy opracowali nowatorską platformę sekwencjonowania RNA pojedynczych komórek, która pozwoliła im z niespotykaną dotąd precyzją „wyłowić” zakażone wirusem komórki B u pacjentów z toczniem i przeanalizować ich funkcjonowanie. Połączono to z zaawansowaną analizą epigenetyczną, aby zrozumieć jak wirus wpływa na ekspresję genów gospodarza.

Odkrycia są fascynujące. Okazało się, że EBV nie tylko infekuje specyficzną podgrupę autoreaktywnych komórek B, ale dosłownie je przeprogramowuje. Kluczową rolę odgrywa tu wirusowe białko EBNA2: wiąże się z ludzkim DNA i wymusza ekspresję genów, które zmieniają zakażoną komórkę B w silną komórkę prezentującą antygen. Tak "zmanipulowana" przez wirusa komórka staje się zapalnikiem reakcji łańcuchowej: aktywuje pomocnicze limfocyty T, które z kolei pobudzają całą armię innych komórek B (również tych niezakażonych) do produkcji niszczycielskich autoprzeciwciał przeciwjądrowych. Badacze wykazali, że przeciwciała produkowane przez te zakażone komórki wiążą się z typowymi dla tocznia autoantygenami, czego nie obserwowano u osób zdrowych.

Badanie to fundamentalnie zmienia nasze rozumienie genezy tocznia. Dowodzi, że wirus EBV jest aktywnym motorem napędowym autoagresji organizmu. Wyniki te mogą sugerować rewolucyjną zmianę w podejściu do leczenia: walkę z wirusem EBV. Choć na razie nie dysponujemy gotowymi terapiami czy szczepionkami wykorzystującymi ten mechanizm, to zidentyfikowanie molekularnego schematu działania patogenu daje nadzieję, że stworzenie leków celujących w przyczynę choroby jest wreszcie w zasięgu nauki.